آنغوزه گیاهی ست علفی بزرگ، دارای ریشه راست، گوشتدار و نسبتاً ضخیم و ساقه ای قوی، خشن، فیبری و با ظاهر مشخص که در پنج سال اول منحصراً دارای تعدادی برگ واقع بر روی سطح زمین میگردد. تدریجاً از بین برگهای آن که عموماً ظاهری غبارآلود دارند، ساقه ای راست، تقریبا استوانه ای و گوشتدار خارج می شود که ارتفاعی متجاوز از 2 تا 2.5 متر پیدا نموده در انتها به مجموعه از گلهای زرد رنگ و مجتمع به صورت گل آذین چتر مرکب ختم می شود. برگ های قاعده ساقه این گیاه، عموماً بزرگ، گوشتدار، به طول متوسط 50 تا 60 سانتیمتر، تقریبا عاری از دمبرگ و منقسم به قطعاتی با تقسیمات فرعی دندانه دار یا لوبدار است.
ساختمان گیاه آنغوزه Ferula assa-foetida
از مشخصات دیگر این گیاه آن است که به تفاوت دارای 2 نوع گل، یکی نر-ماده و دیگری شامل یکی از اجزای اصلی (پرچم یا مادگی) است و این حالت نیز که بر اثر از بین رفتن پرچم یا مادگی در بعضی از گلهای نر-ماده پیش می آید، باعث می گردد که گلهای اخیر به دو صورت نر یا ماده در آیند.
میوه آن دو فندقه ای، به رنگ قهوه ای تیره یا قهوه ای خرمایی، بیضوی نسبتاً مسطح و دارای 5 خط مشخص در هر سریکارپ با کناره تغییر شکل یافته به صورت بال است.
از قاعده ساقه و ریشه ضخیم گوشدار این گیاه، بر اثر تیغ زدن، شیره شیری رنگی با بوی بسیار قوی خارج می شود.
این گیاه در نواحی بایر، زمین های ماسه ای خشک و آهکی گرم می روید. منشأ اصلی آن نیز در استپ های ایران و افغانستان ذکر شده است. استفاده از آن از قدیم الایام در خراسان معمول بوده است.
قسمت مورد استفاده این گیاه، گام رزینی (GUM RESIN) است که از آن به دست می آید و تحت نام صمغ آنغوزه مورد استفاده قرار می گیرد.
تصویری از گیاه آنغوزه
صمغ آنغوزه به اشکال مختلف به بازار تجارت عرضه می گردد ولی دو نوع فراوان آن به شرح زیر است:
1. نوع اشکی یا دانه ای که نادر ترین و مرغوب ترین نوع آنغوزه است. به درشتی متفاوت یک نخود تا یک گردو می باشد. ظاهر غالباً مسطح و بیضوی دارد و نرمی خود را نیز مدتی حفظ می نماید. رنگ آن زرد، زرد مایل بهقرمز و یا قهوه ای تیره است و اگر شکسته شود، مقطع آن به رنگ سفید مایل به زرد یا کمی گلی نشان داده می شود. در مجاورت هوا سریعاً رنگ بنفش، گل هلویی و سپس قرمز قهوه ای پیدا می کند.
2. نوع توده ای که به رنگ های مختلف زرد، قرمز قهوه ای و خاکستری قهوه ای است و هرقدر نسبت قطعات اشکی در داخل آن تفاوت نماید، رنگ متفاوت نشان می دهد. سختی آن زیاد تر از نوع مذکور ولی ناخالص تر از آن است بطوری که در آن ماسه و حتی قطعات ریشه و خرده های برگ و غیره یافت می شود.
آنغوزه طعم گس و گزنده دارد.
اسانس آنغوزه مایعی صاف، بی رنگ یا به رنگ زرد روشن و یا قهوه ای با بوی سیر و زننده است. وزن مخصوص آن در گرمای 15 درجه بین 915/0 و 938/0 می باشد.
بوی بد اسانس آنغوزه مربوط به ترکیبات سولفوره آن است. این اسانس در مقابل هوا بسرعت اکسیده می شود. شامل دو نوع ترپن، پینن و یک سز کوئی ترپن با بوی لاواند و ترکیبات گوگرد داری است که درصد بالایی از آن را تشکیل می دهند.
تصویری از صمغ آنغوزه محصول شرکت طبیب دارو
خواص درمانی:
آنغوزه دارای اثر ضد تشنج، قاعده آور و ضد کرم است. در رفع بیماری های منشاء عصبی دستگاه تنفسی، اسپاسم حنجره و دستگاه هضم، آسم و رفع یبوست افراد مسن بکار می رود. از نظر دفع کرم بر روی بعضی از انواع آن مانند کرمک و لومبریک ها اثر دارد. بعلاوه در دفع کرم در Bronchite vermineuse و دوو کبدی اثر قاطع ظاهر می سازد.
محل رویش : خراسان، بلوچستان، نواحی مختلف جنوب ایران مانند کرمان، خبیس، لار و اطراف جهرم
از گونه های دیگر Ferula نظیر f.foetida و F.alliacea نیز آنغوزه گرفته می شود.
منبع: گیاهان دارویی، جلد دوم، تالیف دکتر علی زرگری، انتشارات دانشگاه تهران