گزنه
گیاهی است علفی، چندساله و دارای ساقه های راست به ارتفاع 0.5 تا یک متر وحتی بیشتر که غالبأ در باغها و نقاط مرطوب خارج شهر و نواحی سایه دار به حالت خودرو میروید . از ریشه خزنده ی آن ، پاجوش هائی در کلیه ی جهات خارج می شود که خود باعث آن می گردد که گیاه به صورت پایه های متعدد در آمده ، محل رویش خود را بکلی فراگیرد.
گزنه ، ساقه چهارگوش ،پوشیده از تار و برگهای بیضوی و نوک تیز ، دندانه دار و منتهی به استیپول دارد .
قسمت مورد استفاده گزنه ، برگهای تازه ، ریشه و شیره حاصل از آن است . دانه ان نیز کم وبیش به مصارف درمانی می رسد.
ترکیبات شیمیایی :
گزنه دارای تانن ، موسیلاژ ، نوعی ماده مومی ، اسید فرمیک ، یک فیتوسترین ، نیترات پتاسیم و کلسیم ، ترکیبات آهن دار ، نوعی گلوکزید با اثر قرمز کننده پوست و غیره است . از سرشاخه آن نوعی ماده رنگی به نام اورتی سین توسط Knezaurek به دست امده است .
خواص درمانی:
این گیاه در تقویت اعمال هضم ، ازدیاد ادرار ، رفع نزوله ،بند آورنده خون ، علاج بیماری قندی و احتمالأ ازدیاد ترشح شیر و باز کردن قاعدگی اثر مفیددارد .
گزنه دارای اثر قاطع در رفع بیماریهای پوست است بطوری که ازین نظر از ان در رفع بیماریهای جلدی ، استفاده به عمل می آید . دانه گزنه دارای اثر مسهلی ، قاعده اور و ضد کرم است و چون اگر بیش از 15گرم مصرف شود ، اثر مسهلی شدید ظاهر می کند و ممکن است خطر ناک باشد ، از این جهت در مصرف آن باید نهایت دقت را به عمل آورد.
بررسی های مختلف نشان داده است که سکرتین موجود در گزنه ، اثر محرک بر روی معده وترشحات آن داشته و حرکات دودی شکل روده را تقویت می کند ولی چون اعضای هوائی گزنه به علت دارا بودن الیاف فیبری اگر مصرف شود ، موجبات ناراحتی ها یهضمی را ممکن است فراهم سازد ، ازین جهت در این گونه موارد که منظور استفاده از سکرتین گیاه یاشد ، اعضای هوائی گزنه را پس از فرشردن ، وارد آب می نماید تا این ماده در آب وارد شود و سپس آب حاوی سکرتین را که حتی در گرما تجزیه نمی گردد . مصرف می کنند . با مصرف گزنه تعداد گلبولهای قرمز خون نیز افزایش می یابد که خود در درمان بعضی از بیماریهای خونی حائز اهمیت است .
آنچه که مسلم است ان است گزنه به نحو غیر قابل تردید اثر بند آورنده خون دارد ، بطوریکه اطبای قدیم و جدیدمتفقأ از این نظر ، گزنه را داروی بسیار خوبی دانسته اند .
بررسی های متعدد در این زمینه نشان داده است که گزنه در رفع اخلاط خونی ، خون آمدن از بینی ، خونروی در فواصل قاعدگی ، استفراق خونی و خونروی های مختلف ، اثر درخشان دارد .
از گزنه در رفع بیحسی اعضای بدن ، بی اختیاری اعضاء که بر اثر سکته های ناقص پیش می آید ، رماتیسم مزمن ، قطع شدن حالت قاعدگی و غیره استفاده به عمل می آورده اند .
محل رویش گزنه :
درنواحی مرطوب غالب نقاط ایران ، مخصوصأ نقاط شمالی ، شمال غربی و مرکزی ایران مانند اصفهان ، شاهرود بسطام و غیره می روید .