نام انگلیسی: Galbanum
نام علمی: Ferula Gummosa
گیاهی پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 تا 2 متر است. برگ هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری به طول 30 سانتیمتر و پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دارد. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که بر اثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم در آمده است. گل های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه های مرکب متعددی است که غالبا به شکل دسته های فراهم در طول ساقه ظاهر میگردند.
چتر های اصلی آن، دارای 6 تا 12 پایه ولی فاقد انولوکر است. چتر های فرعی آن، پایه های بسیار کوتاه دارند.
میوه اش بیضوی دراز و دارای کناره ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است. شیره ای که از قطع ساقه گیاه مذکور و دو گونه Ferula Rubricaulis Boiss. و F. Schair Borsze به دست می آید، باریجه نام دارد که بر دو نوعع متفاوت اشکی و توده مانند است.
نوع اول از دو گیاه اخیر در منطقه وسیعی از ایران می روید.
ساقه گیاهان مذکور، دارای مجاری ترشحی متعددی است که در ناحیه پوست، آبکش پسین و آبکش های غیر طبیعی واقع در حاشیه خارجی مغز پراکندگی دارند.
هر دو نوع باریجه، مخصوصا نوع اشکی آن بر ار گزش حشرات و یا پیدایش خراش بطور طبیعی از قاعده ساقه و برگ گیاهان مذکور، به خارج ترشح می شود ولی آنچه که در بازار تجارت موجود است و در معرض استفاده قرار میگیرد، بیشتر نوعی از آن است که با ایجاد شکاف در گیاهان مذکور از آنها بدست می آید.
برای بدست آوردن باریجه، خاک قسمت قاعده ساقه گیاه را از آن دور کرده ناحیه مذکور را به خوبی تمیز می کنند و سپس در 3 سانتیمتری ناحیه یقه، بتفاوت ایجاد شکاف می نمایند و یا آنکه ساقه گیاه را از آن ناحیه قطع می کنند. به زودی شیره ای خارج می شود که در محل قطع شده می بندد. پس از چند روز، شیره سفت شده را از گیاه جدا کرده، شکاف دیگر ایجاد می نمایند و یا آنکه قسمت سطحی محل قطع شده را به صورت لایه نازکی برمی دارند و پس از ترشح شیرابه و جمع آوری آن، این عمل را به فواصل معین تا زمانی تکرار می کنند که دیگر ترشحی به خارج صورت نگیرد.
با افزودن شیره های جمع آوری شده ی دفعات مختلف به یکدیگر، توده حجیم و مختلف الشکلی به دست می آید که با نوع اشکی کاملا متفاوت است.
نوع اشکی باریجه، رنگ سفید مایل به زرد و یا زرد مایل به سبز و یا مایل به قرمز دارد. درشتی آن از یک نخود تا یک گیلاس تفاوت می نماید و اگر شکسته شود، مقطع آن زرد رنگ و شفاف جلوه می کند.
اینگونه باریجه، مدتها نرمی خود را حفظ می کند ولی بعدا به مرور زمان سخت و شکننده می شود به طوری که بر اثر خرد شدن، به صورت گرد در می آید.
نوع توده ای و حجیم باریجه که از قطعات اشکی نامنظم، واقع در یک قسمت بی شکل و خمیری تشکیل می یابد، به صورت قطعاتی به ابعاد مختلف و نامنظم در معرض استفاده قرار می گرد. رنگ این نوع باریجه، متفاوت ولی غالبا مایل به سبز، سبز قهوه ای، سبز مایل به زرد و یا تیره است. در داخل آن، ناخالصی های مختلف نظیر خرده های ساقه، برگ و دمبرگ گیاهان دیده می شود.
باریجه ایران، از نوع خشک و مرکب از قطعات کوچک اشکی است که به سهولت از یکدیگر جدا می شوند. حالت چسبنده و شفاف ندارد. بعلاوه قطعات اشکی و کوچک آن به رنگ سفید و کمی مایل به زرد ولی قسمت داخلی آنها کدر است.
باریجه بوی قوی و طعم گس، تلخ، معطر، گزنده و ناپسند دارد. بسهولت با آب ایجاد امولیسیون می کند به طوری که 25 درصد آن در آب وارد می گردد.
ترکیبات شیمیایی:
باریجه دارای 9.5 درصد اسانس، 63.5 درصد رزین و 27 درصد صمغ است. نوع مرغوب آن نباید بر اثر سوختن، بیش از 10 درصد خاکستر بر جای بگذارد.
اسانس باریجه دارای پنین راست، کادی نن Cadinene ، کادی نول Cadinol و والرینات دوبورنیل Valerianat De Bornyle است.
اسانس باریجه که از تقطیر خشک باریجه، به دنباله تقطیر با بخار آب بدست می آید دارای وزن مخصوصی بین 0.890 و 0.895 در گرمای 15 درجه است.
ماده رزینی آن شامل نوعی لاکتون (Lactone) به نام اومبلی فرون Ombelliferone به حالت آزاد یا به صورت ترکیب با الکل، به نام گالبانورزینوتانول Galbano-Resinotannole است.
کادی نن ها Cadinenes ، سزکوئی ترین هائی به فرمول C15H24 می باشند که در اسانس بعضی گیاهان وجود دارند. دارای ایزومرهای متعددند. مهمترین ایزومر آنها بتا-کادی نن می باشد که بوی نسبتاً مطبوع و حالت روغنیی دارد.
خواص درمانی:
باریجه اثر نیرودهنده، ضد نزله و ضد تشنج دارد ولی امروزه کمتر در مصارف داخلی به کار می رود. در آلمان سابقاً به عنوان قاعده آور و رفع بیماری های رحمی مصرف داشته است. در ایران به عنوان رفع درد معده از آن استفاده به عمل می آید. مصارف صنعتی باریجه نسبتا زیاد است.
منبع: کتاب گیاهان دارویی، تالیف دکتر علی زرگری، جلد دوم، انتشارات دانشگاه تهران