نام علمی: papaver somniferum
نام انگلیسی: Opium Poppy
نام فارسی: خشخاش، کوکنار
ترکیبات اصلی: لینولئین، اولئین و لینولنین
خشخاش گیاهی علفی به ارتفاع 1 تا 2 متر و دارای ساقه ای قائم، منشعب، بی کرک (در بعضی نمونه ها خشن) و برگهایی متناوب با رنگ سبز غبار آلود است. برگ های قسمت فوقانی ساقه آن پهنکی با بریدگی های نامنظم و نسبتاً عمیق دارند بعلاوه قاعده پهنک برگها، دارای وضعی است که قسمتی از ساقه را فرا می گیرد. گل های درشت و زیبای آن، در واریته های مختلف، به رنگ های متفاوت می باشد. میوه اش کپسول، ناشکوفا و محتوی دانه های بسیار است.
از این گیاه واریته های متعددی وجود دارد که از بین آنها دو واریته Var.album Boiss. و Var.nigrum بیشتر مورد توجه است. با اینکه واریته اول برای تهیه تریاک و واریته دوم، برای تهیه روغن خشخاش، مورد استفاده ذکر گردیده معهذا از هر دوی آنها و بعضی واریته های دیگر، برای تهیه تریاک و روغن خشخاش استفاده بعمل می آید.
تصویری از میوه گیاه خشخاش که حالت کپسولی دارد و حاوی دانه های ریز خشخاش است.
روغن خشخاش
این روغن معمولا از Var.nigrum که ساقه ای نسبتاً منشعب و گل هایی به رنگ بنفش یا قرمز با یک لکه سیاه در قاعده هر گلبرگ دارد، بدست می آید. این واریته، دانه هایی به رنگ سیاه، قهوه ای یا مایل به آبی دارد و از آنها بر اثر فشار ولی بدون مداخله گرما، روغنی بیرنگ بیا به رنگ سفید مایل به زرد یا زرد روشن بدست می آید که به مصارف تغذیه می رد و در داروسازی نیز از آن استفاده می شود.روغن فشار دوم آن که تحت اثر فشار و گرما حاصل میگردد، بر خلاف روغن فشار اول، به رنگ قهوه ای یا قرمز حنایی ست و منحصراً به مصارف صنعتی می رسد.
روغن خشخاش به تانی تند می شود. طعم مطبوع دارد. در 25 قسمت الکل سرد، 6 قسمت الکل جوش و به هر نسبتی در اتر حل می شود. در گرمای 18 درجه می بندد و اگر محلولهای مرکوریک یا اسید نیتریک بدان افزوده گردد، رنگ مخصوص زرد آلویی پیدا می کند.
در داروسازی از روغن خشخاش، برای مصارف عدیده مانند تهیه بم ترانکی و پماد آنتی پسوریک استفاده به عمل می آورند.
میوه خشک خشخاش و بذرهای داخل آن که روغن خشخاش از همین بذرها استخراج می شود.
خواص درمانی
دانه خشخاش فاقد الکالوئیدهاست و از آن گاهی به صورت امولسیون به مقدار 5 تا 10 گرم در 200 میلی لیتر آب، بعنوان نرم کننده و روفع یبوستهای مقاو و نزله مثانه استفاده به عمل می آید.
بعضی از محققین وجود مقادیر بسیار کم نارکوتین و یک الکالوئید نامعین را در دانه خشخاش ذکر نموده اند ولی این امر هنوز محقق نگردیده است.
دانه خشخاش دارای مقدار کافی اسید فسفریک است. مصرف آن موجب فربهی و پیدایش حالت خاصی شبیه خواب آلود بودن، سستی و رخوت میگرد و از این نظر است که تفاله دانه را پس از روغن گیری به منظور تقویت و فربه نمودن چهارپایان به آنها می دهند.
روغن خشخاش به طوری که ذکر شد در بعضی از فراورده های دارویی وارد می شود.
منبع: کتاب گیاهان دارویی، نویسنده دکتر علی زرگری، جلد 1